BAĞLAÇLAR

Eş görevli kelimeleri, söz öbeklerini ve cümleleri biçim ve anlam yönünden bağlayan kelimelere bağlaç denir. Üç çeşittir:

1. Kelime Bağlacı : Sadece kelimeleri bağlar. Cümleleri bağlayamaz. Türkçe’de kelime bağlacı “ile” dir. Ali ile Ayşe okula gittiler.

“İle” bağlacı “ve” bağlacının yerine kullanılabilir; fakat “ve” bağlacı hem kelimeleri, hem cümleleri bağlarken “ile” bağlacı sadece kelimeleri bağlayabilir. Ali ile Ayşe gitti. / Ali ve Ayşe gitti.

2. Cümle Bağlaçları : Sadece cümleleri bağlayabilen bağlaçlardır. Bu bağlaçlar kelimeleri bağlayamaz. Başlıcaları şunlardır: Ama, fakat, ancak, lâkin, yalnız, halbuki, varsayalım, diyelim, çünkü, mademki, madem, değil mi ki, ola ki, oysa, hiç olmazsa, hiç değilse, hoş, bununla birlikte, kaldı ki, ne var ki, şu var ki, yeter ki, nedir ki, gerçi, her ne kadar..

3. Ortak Bağlaçlar: Hem kelimeleri, hem de cümleleri bağlayabilen bağlaçlardır. Ortak bağlaçların çeşitleri şunlardır:

1. Sıralama Bağlacı (ve) : Eş görevli kelimeleri ve birbirini izleyen cümleleri bağlar. Ali ve Ayşe derslerine çok iyi çalışır. / Sabah erkenden kalktım ve okula gittim.
2. Eş Değerlik Bağlaçları (ya da, veya, yahut, veyahut): Bu parayı Ali ya da Ahmet alsın. / Çarşıdan kitap yahut dergi alalım.
3. Yineleme Biçimli Bağlaçlar (Ya...ya, gerek...gerek, da...da, ister...ister, hem...hem, ha...ha, ama...ama, ne...ne) : İster gel, ister gelme / Hem geziyor hem canı sıkılıyor / Sınıftan ya Ahmet’i ya Murat’ı çağır.

NOT: “Ne...ne” bağlacı olumsuzluk bildirir. Bu nedenle bu bağlacın bulunduğu cümlelerde fiiller genellikle olumludur. Bu kurala halk arasında günlük konuşmalarda pek uyulmaz. Böylece dil yanlışı olur.

Ne geldi, ne aradı. (Doğru) / Ne Ahmet, ne Ali geldi. (Doğru) / Ne Ahmet, ne Ali gelmedi. (Yanlış)

NOT : “DE” Bağlacı Cümleye Şu Anlamları Katar:

1. Usanma :Yaz da yaz, biteceği yok.
2. Küçümseme: Bizimki okuyacak da, adam olacak.
3. Devamlılık: Çenesi açıldı mı, konuşur da konuşur.
4. İnat: Çocuk: “Balon da balon!” diye tutturdu.
5. Şart: Başarı, çalışılıp da kazanılır.
6. Aşırılık: Kızımız pek de güzelmiş.
7. Korkutma: Yerinden kalk ta göreyim.
8. Azar: Adam ol da öyle konuş!

1. Aşırı övünme: Şu şiiri okuyayım da bir görün!
2. Sebep-sonuç: Önüne bakmadın da çiğnedin.
3. Memnunluk: Ne iyi etmişim de, seninle tanışmışım!
4. Aşırı Beğenme: Araba da arabaymış ha!

NOT: “İle” hem edat hem bağlaçtır. “İle” çıkarılıp yerine “ve” getirildiğinde cümlenin anlamı bozulmuyorsa bu durumda “ile” bağlaçtır. Cümlenin anlamı bozuluyorsa edattır.

Babam ile pazara gittik. (Edat) / Babam ile annem çarşıya gitti. (Bağlaç)

Bazı cümlelerde “ile” den sonra virgül getirilirse, bağlaç olan “ile” edata dönüşür:Fatih ile Ali’ye haber gönderdim. (Bağlaç) / Fatih ile, Ali’ye haber gönderdim. (Edat)

NOT : Bağlaçlar cümlede tek başlarına öğe olmaz. Ancak başka öğelerin içinde yer alabilir. Kantinden simit ve çay aldım. (Belirtisiz Nesne)

Erkenden kalktım ve okula gittim. (Cümle dışı unsur)

Sen de al. (Cümle dışı unsur)

ÖZET :

BAĞLAÇ: Edat gibi bağlaçların da tek başlarına anlamları yoktur. Bağlaçların görevi eş görevli kelime ve kelime gruplarını ya da anlamca ilişkili cümleleri birbirine bağlamaktır.

Başlıca Bağlaçlar: Ve, ile, ki, dahi, bile, ama, fakat, lâkin, yahut, ya da, ise, ancak, yalnız, nitekim, meğer, meğerse, çünkü, mademki, ne...ne, hem...hem, oysa..

Bağlaçların Özellikleri: 1.Bağlaçlar, bağlama görevi yaparken cümleye anlamlar da katabilir. (Sana söyleyeceğim ama kimseye söylemeyeceksin) (Şart anlamı) 2. Bağlaçlar cümle dışı unsurlardır. Cümlenin öğeleri bulunurken cümle dışı tutulurlar.

ÖRNEK SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ile” kelimesi bağlaç görevindedir? (1986-FL-1)

A) Okula kitaplar ile geliniz.

B) Acele ile yapılan işler hep yarım kalır.

C) Kazancı ile geçinmeyi denemiyor.

D) Gelmeleri ile gitmeleri bir oldu.

Çözüm: “İle” bağlaçsa yerine “ve” bağlacını getirebilirdik. Seçeneklerde “ile” yerine “ve” koyduğumuzda D şıkkındaki cümlenin anlamının bozulmadığını görürüz. Cevap D’dir.

ÖRNEK SORU: “Kadar” kelimesi aşağıdaki cümlelerin hangisinde “büyüklüğünde” anlamında kullanılmıştır? (1992-KS)

A) Dağın eteğine elli kadar çadır kurulmuş.

B) Annem sabaha kadar uyuyamamış.

C) Evlerinin önü de içi kadar temizdi.

D) Bütün gün avuç içi kadar yer çapalayabildi.

Çözüm: Seçeneklerde “kadar” kelimesi gördüğümüz yere “büyüklüğünde” kelimesini getirelim. D şıkkında cümlenin anlamını yitirmediğini göreceğiz. Cevap D’dir.